Tema 2 Ekonomia lineare është një ekonomi e mbetjeve
Modeli linear i prodhimit përfshin humbje të panevojshme të burimeve në disa mënyra:
- Mbeturinat në prodhim (minierat, prodhimi, proceset e shpërndarjes), gjatë përdorimit dhe në fund të ciklit të tyre – humbja e energjisë si dhe humbja e lëndës.
- Për shumicën e materialeve, normat e rikuperimit konvencional pas përfundimit të ciklit të tyre funksional (të parë) janë mjaft të ulta krahasuar me normat primare të prodhimit.
- Skema tregon përdorimin e burimeve dhe mbetjeve të prodhuara përgjatë përpunimit të produktit
Source: Albert, M., Ecores (2021).
Vëllime të konsiderueshme të materialit dhe energjisë zakonisht humbin. Sipas vlerësimit të Institutit të Kërkimeve të Evropës së Qëndrueshme (SERI), prodhimi i produkteve në vendet e OECD konsumon mbi 21 miliardë tonë materiale që nuk janë të përfshira fizikisht në vetë produktet, d.m.th., materiale që nuk hyjnë kurrë në sistemin ekonomik.
Në tregjet e ushqimit, humbjet e materialeve ndodhin në disa hapa të ndryshëm në prodhimin e ushqimit: në terren për shkak të dëmtuesve ose patogjenëve, gjatë prodhimit bujqësor për shkak të efikasitetit të dobët, derdhjeve ose rrjedhjeve gjatë transportit, humbjeve gjatë magazinimit dhe shitësit me pakicë për shkak të ushqimi që tejkalon datën e tij të shitjes ose ruhet në kushte të gabuara, dhe produktet thjesht nuk përdoren nga konsumatorët përfundimtarë. Përgjatë gjithë zinxhirit të furnizimit me ushqim, këto humbje në nivel global shtojnë rreth një të tretën e ushqimit të prodhuar për konsum njerëzor çdo vit.
Source: unsplash.com
Përdorimi i burimeve të energjisë në një model linear të prodhimit është zakonisht më intensiv në pjesët e rrjedhës së sipërme të zinxhirit të furnizimit; d.m.th., hapat e përfshirë në nxjerrjen e materialeve nga toka dhe në shndërrimin e tyre në një formë të përdorshme komerciale. Ndërsa konsumi i energjisë për burimet biologjike është përhapur në mënyrë të barabartë përgjatë zinxhirit të vlerës, edhe këtu, konsumi i përgjithshëm është i rëndësishëm – në SH.B.A., për shembull, është 17% e të gjithë kërkesës për energji – dhe ulja e ushqimit pas konsumit mbeturinat mund të ofrojnë kështu kursime të jashtëzakonshme të energjisë. Intensiteti i reduktuar i energjisë i modelit rrethor rezulton në një reduktim të kërkesës për prag të energjisë dhe mundëson më tej një zhvendosje në energji të rinovueshme – një cikël i virtytshëm.
Për sa i përket vëllimit, rreth 65 miliardë tonë lëndë të parë hynë në sistemin ekonomik global në 2010 (një shifër që pritet të rritet në rreth 82 miliardë tonë në vitin 2020). Në Evropë, 2.7 miliardë tonë mbeturina u gjeneruan në 2010, por vetëm rreth 40% e tyre u ripërdor, u riciklua, ose kompostua dhe u tret.
Humbjet janë gjithashtu të dukshme në nivelin e industrive specifike. Vetëm 20 deri në 30% të të gjitha mbeturinave të ndërtimit dhe shkatërrimit përfundimisht riciklohen ose ripërdoren, shpesh sepse ndërtesat janë projektuar dhe ndërtuar në një mënyrë që nuk inkurajon prishjen e pjesëve në përbërës të riciklueshëm ose të ripërdorshëm. Rezultati është një humbje e konsiderueshme e materialeve të vlefshme për sistemin.
Në sistemin linear, asgjësimi i një produkti në deponi do të thotë që e gjithë energjia e tij e mbetur të humbet. Djegia ose riciklimi i produkteve të hedhura rikuperon një pjesë të vogël të kësaj energjie, ndërsa ripërdorimi kursen dukshëm më shumë energji.
Source: unsplash.com
Gjatë 2 shekujve të kaluar ka një erozion të përfitimeve që rrjedhin nga ekosistemet ose shërbimet e ekosistemeve që mbështesin dhe rrisin mirëqenien njerëzore, të tilla si pyjet (të cilat, si një homolog thelbësor i sistemeve atmosferike, tokësore dhe hidrologjike, thithin dioksidin e karbonit dhe lëshojnë oksigjen, shtoni karbonin e tokës).
Millennium Ecosystem Assessment examined ekzaminoi 24 shërbime të ekosistemeve, nga shërbimet e drejtpërdrejta siç janë sigurimi i ushqimit te shërbimet më indirekte siç janë kontrolli ekologjik i dëmtuesve dhe sëmundjeve, dhe zbuloi se 15 nga 24 po degradohen ose përdoren në mënyrë të paqëndrueshme. Me fjalë të tjera, njerëzimi tani konsumon më shumë sesa produktiviteti i ekosistemeve të Tokës mund të sigurojë në mënyrë të qëndrueshme, dhe kështu po zvogëlon kapitalin natyror të Tokës, jo vetëm duke jetuar me produktivitetin e tij.
Si një shembull i kostos së mundshme të lidhur me këtë trend, një raport, The Economics of Ecosystems and Biodiversity, sugjeron që shërbimet e ekosistemit të humbura nga shpyllëzimi vetëm në Kinë i kushtuan ekonomisë globale rreth 12 miliardë dollarë në vit gjatë periudhës nga 1950 deri në 1998. Këto humbje mblidhen në disa dimensione, përfshirë kostot e rregullimit të klimës dhe ujit, shterimin e lëndës drusore dhe furnizimit të karburantit , humbjet në produktivitetin bujqësor dhe kostot e ciklittë humbur të lëndëve ushqyese, ruajtjen e tokës dhe parandalimin e përmbytjeve.